وال پست چیست؟ (انواع، روش اجرا، مزایا و معایب، خطاها و…)
وال پست چیست؟ یکی از عوامل حیاتی در فرآیند ساخت‌وساز، توجه به مقاومت سازه در بخش‌های گوناگون آن است. وال پست‌ها نقش کلیدی در افزایش پایداری و دوام ساختمان ایفا می‌کنند و امروزه به‌کارگیری آنها در پروژه‌های عمرانی، به عنوان یک الزام جدی مطرح است، چرا که می‌تواند به شکل مؤثری از وقوع آسیب‌های احتمالی در آینده پیشگیری کند. حال که امروزه، وال پست نقش مهمی در صنعت ساختمان پیدا کرده است، لازم دانستیم که مقاله‌ای در مورد آن بنویسیم و هر آنچه که باید از وال پست بدانید را شرح دهیم.
وال پست چیست؟
وال پست (Wall Post) یکی از اجزای غیرباربر در ساختمان‌سازی است که برای افزایش استقامت دیوارها در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله یا بادهای شدید به کار می‌رود. این عضو معمولاً به شکل عمودی یا افقی اجرا میشود و گرچه نقشی مشابه ستون یا تیر دارد، ولی هدف آن محافظت و پایداری دیوار است، نه انتقال بار اصلی سازه.
عملکرد وال پست به این صورت است که در زمان وقوع فشارهای خارجی، نیروهای وارد شده به دیوار را به چارچوب اصلی ساختمان منتقل می‌کند. در نتیجه از ترک‌خوردگی یا فرو ریختن دیوارها جلوگیری میشود. این المان، نوعی رابط مقاومتی بین دیوار و اسکلت ساختمان ایجاد می‌کند که موجب بالا رفتن ایمنی کلی سازه می‌گردد.
اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم که وال پست چیست، باید گفت که، وال پست آماده را می‌توان به‌عنوان یک مهارکننده یا نگهدارنده در نظر گرفت که مانع از جدا شدن دیوار از سازه در برابر نیروهای شدید میشود. با اجرای وال پست، دیوارها در هنگام زلزله یا فشارهای ناگهانی پایداری بهتری خواهند داشت و احتمال ریزش آنها به حداقل می‌رسد. این موضوع نقش مهمی در افزایش عمر مفید و مقاوم سازی ساختمان ایفا می‌کند.
وال پست با نبشی چیست؟
وال پست با نبشی یکی از انواع رایج وال پست‌ها است که از دو ورق فلزی با زاویه ۹۰ درجه تشکیل شده است. این نوع وال پست معمولاً برای تقویت و اتصال سازه‌ها به کار می‌رود. نقش آن می‌تواند کنترل حرکت‌های خارج از صفحه دیوارها باشد و همچنین به‌عنوان وادارهای قائم در سازه‌ها استفاده میشود. وال پست نبشی به دلیل کاربرد گسترده و هزینه اقتصادی مناسب، یکی از گزینه‌های محبوب در صنعت ساختمان به شمار می‌آید.
به طور کلی، وال پست نبشی یک راه‌حل مطمئن و کارآمد برای ایجاد اتصالات قوی و پایدار در گوشه‌های دیوار و سقف است که به سادگی نیازهای مختلف طراحی و ساخت را برآورده می‌کند.
کاربرد وال پست چیست و چرا از آن استفاده میشود؟
کاربرد اصلی وال پست در ساخت میانقاب‌هایی است که باید در برابر زلزله مقاوم باشند؛ این میانقاب‌ها می‌توانند سازه‌ای یا غیرسازه‌ای باشند. با این حال، وال پست‌ها تنها محدود به این مورد نیستند و در مواردی مانند تقویت قاب درها و پنجره‌ها، تثبیت نمای خارجی ساختمان، و محافظت از مسیرهای عبور تأسیسات نیز کاربرد دارند. این موضوع باعث میشود فشار کمتری به دیوارها وارد شود و در نتیجه، احتمال سقوط وسایل در زمان زلزله کاهش یابد.
علاوه بر این، وال پست در موقعیت‌هایی مانند میانقاب‌ها، محل تلاقی دیوارهای غیرباربر، اطراف بازشوها و جان‌پناه‌ها به کار گرفته میشود. اجرای این سیستم هم در سازه‌هایی با اسکلت فلزی و هم در ساختمان‌هایی با اسکلت بتنی امکان‌پذیر است. لازم به ذکر است که نوع کاربرد وال پست تا حد زیادی به شکل و مدل آن بستگی دارد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، تفاوت وال پست با میلگرد بستر است. هرچند برخی افراد این دو را یکسان می‌دانند، اما روش نصب و عملکرد آنها کاملاً متفاوت است و نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. اگر می‌خواهید بدانید که برای ساخت ساختمان، چقدر میلگرد نیاز است، می‌توانید به مقاله “محاسبه تعداد میلگرد” مراجعه نمایید.
انواع وال پست
وال پست‌ها به عنوان عناصر مهم در ساخت‌وساز، عمدتاً در دو دسته عمودی (قائم) و افقی طبقه‌بندی می‌شوند. این دو نوع، پرکاربردترین انواع وال پست در صنعت ساختمان ایران محسوب می‌شوند.
۱. وال پست عمودی (قائم)
این نوع وال پست به صورت عمودی و موازی با ستون‌ها یا سایر اجزای سازه در دیوار نصب میشود. طراحی H شکل آن امکان قرارگیری بهتر مصالحی مانند بلوک یا آجر را فراهم می‌کند. وال پست‌های قائم به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- وال پست میانی: در طول دیوار اجرا میشود.
- وال پست کناری: در مجاورت اعضای قائم سازه با فاصله‌ای مشخص نصب می‌گردد.
۲. وال پست افقی
کاربرد اصلی این نوع، کاهش ارتفاع آزاد دیوار (به ویژه در دیوارهای بلندتر از ۳.۵ متر) و جدا کردن دیوار از قاب سازه است. همچنین، این وال پست‌ها در نگهداری تیرک‌ها نقش دارند، به شرطی که فاصله تیرک‌ها از ستون بیش از یک متر نباشد تا از تغییر شکل در ناحیه اتصال جلوگیری شود.
۳. وال پست ترکیبی
در برخی پروژه‌ها، با ترکیب وال پست‌های افقی و عمودی (طبق نظر ناظر پروژه)، از وال پست ترکیبی استفاده میشود. این روش در صورت اجرای صحیح، یکپارچگی بیشتری به سازه می‌بخشد.
وال پست سنتی و مدرن و مقایسه آنها
۱. وال پست سنتی
در گذشته از نبشی‌های فولادی به عنوان وال پست استفاده می‌شد که معایبی مانند:
- عدم انعطاف‌پذیری
- انتقال لرزش به دیوار
- محدودیت در طراحی معماری
۲. وال پست مدرن (منقطع)
امروزه ناودانی‌های فولادی منقطع جایگزین روش‌های سنتی شده‌اند. مزایای این نوع شامل:
- کاهش انتقال ارتعاش
- انعطاف‌پذیری بیشتر در طراحی
- رعایت الزامات آیین‌نامه‌ای
بر اساس آیین‌نامه ۲۸۰۰ ایران، استفاده از وال پست‌های مدرن در تمامی سازه‌ها الزامی اعلام شده است.
آیین‌نامه ۲۸۰۰ در مورد وال پست چه می‌گوید؟
طبق بند ۴-۵-۴ آیین‌نامه ۲۸۰۰، در صورتی که دیوارهای داخلی یا تیغه‌ها ارتفاعی بیش از ۱.۸ متر داشته باشند، لازم است به‌صورت مناسب و با استفاده از روش‌هایی نظیر اجرای وادار (وال پست) به شکل جانبی به اسکلت سازه متصل شوند تا پایداری آنها تأمین گردد.
در بند ۷-۵-۳ همین آیین‌نامه نیز مقررات مشخصی برای دیوارهای غیرسازه‌ای ارائه شده است. مطابق این بند:
- حداکثر فاصله مجاز بین دو کلاف عمودی در یک دیوار غیرباربر نباید بیشتر از ۶ متر یا ۴۰ برابر ضخامت دیوار باشد (هرکدام که کمتر باشد).
- بیشترین ارتفاع مجاز دیوارهای غیرسازه‌ای از سطح کف برابر ۳.۵ متر در نظر گرفته شده است.
- لبه‌های عمودی همه دیوارهای غیرسازه‌ای باید به درستی مهار شوند.
- در صورتی که لبه فوقانی دیوار غیرباربر تا سقف ادامه پیدا نکند، باید با استفاده از کلافی از جنس فولاد (مانند ناودانی نمره ۶)، بتن مسلح یا چوب، که به المان‌های سازه‌ای یا کلاف‌های اطراف متصل میشود، محکم گردد.
همچنین طبق بند ۴-۹-۱-۳ از کتاب مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان (ویرایش ۱۳۹۶)، تمامی دیوارهای ساختمان، به‌ویژه دیوارهای نما، باید در طراحی و اجرا به گونه‌ای باشند که در برابر نیروهای زلزله مقاومت کافی داشته باشند. برای این منظور رعایت ضوابط ارائه‌شده در کتاب مبحث ۶ مقررات ملی ساختمان و استاندارد طراحی لرزه‌ای ساختمان‌ها (آیین‌نامه ۲۸۰۰) الزامی است.
مزایا و معایب به‌کارگیری وال پست در ساخت‌وساز
مزایای وال پست در ساخت‌وساز
استفاده از وال پست در پروژه‌های ساختمانی، به‌ویژه در مناطق مستعد زلزله، مزایای قابل‌توجهی به همراه دارد که در ادامه به آنها اشاره میشود:
- افزایش مقاومت لرزه‌ای سازه: یکی از مزیت‌های مهم وال پست، ارتقاء مقاومت ساختمان در برابر نیروهای ناشی از زمین‌لرزه است.
- پیشگیری از ریزش دیوارها: این المان باعث میشود دیوارهای غیرباربر در زمان زلزله دچار فروپاشی نشوند.
- کاهش آسیب‌های مالی و جانی: با مهار بهتر نیروهای جانبی، خطرات ناشی از وقوع زلزله تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
- افزایش پایداری سازه: به‌کارگیری انواع مختلف وال پست موجب استحکام بیشتر بخش‌های غیرسازه‌ای میشود.
- عملکرد بهتر در برابر بارهای باد: این تجهیزات در تقویت دیوارها مقابل فشار باد و طوفان نیز نقش مؤثری دارند.
معایب وال پست در ساخت‌وساز
- با این حال، اجرای وال پست خالی از چالش و محدودیت نیست و در برخی موارد ممکن است معایبی نیز به همراه داشته باشد:
- افزایش هزینه‌های اجرایی: نصب وال پست مستلزم صرف هزینه‌های اضافه برای مصالح و نیروی متخصص است.
- کاهش جزئی در فضای مفید داخلی: حضور فیزیکی وال پست‌ها می‌تواند بخشی از فضای داخلی را اشغال کند.
- نیاز به اجرای دقیق و مهاربندی اصولی: نصب نادرست یا بدون در نظر گرفتن جزئیات مهاربندی، می‌تواند کارایی وال پست را کاهش دهد.
با وجود این موارد، باید توجه داشت که مزایای کاربرد وال پست به مراتب بیشتر از معایب آن است. رعایت اصول طراحی و اجرای صحیح این اجزا، نقش چشم‌گیری در کاهش خسارات ناشی از بلایای طبیعی ایفا می‌کند.
اجزای اصلی در اجرای وال پست
- پروفیل‌های فلزی: در ساخت وال پست از پروفیل‌هایی مانند نبشی‌های منقطع از جنس ورق سیاه یا گالوانیزه، ناودانی‌ها و مقاطع تقویتی بسته به مشخصات فنی پروژه استفاده میشود. انتخاب نوع پروفیل با توجه به طراحی معماری و محاسبات سازه‌ای انجام می‌گیرد.
- میلگردها: در مواردی که از وال پست بتنی استفاده میشود، میلگردهای آرماتور و میلگرد بستر برای بالا بردن مقاومت و استحکام، در ساختار آن گنجانده می‌شوند.
- اتصالات فلزی: برای محکم‌سازی وال پست به سازه، از ابزارهایی مانند رول بولت‌های مخصوص (HSA، غلاف‌دار و…)، پیچ‌های قوی، میخ‌های فلزی، واشر و رول‌پلاک بهره گرفته میشود تا اتصال ایمن بین وال پست و اجزای اطراف برقرار گردد.
- انواع بست: بست‌هایی با اشکال مختلف از جمله L، U، T، بست‌های تخت یا مدل رادیکالی دوطرفه برای اتصال اجزای داخلی وال پست به یکدیگر و همچنین به دیوار استفاده می‌شوند.
- پلیت یا صفحات مهارکننده: این صفحات فلزی معمولاً در نقاط اتصال پروفیل‌ها به سازه یا دیوار قرار می‌گیرند تا نیروها را به‌صورت یکنواخت منتقل کرده و پایداری سازه را تضمین کنند.
روش اجرای وال پست در اسکلت بتنی
انتخاب پروفیل مناسب
برای اجرای وال پست معمولاً از پروفیل‌های فلزی زیر استفاده میشود:
- ناودانی
- قوطی
- نبشی
نکته فنی: وال پست‌های ساخته شده از نبشی در مقایسه با قوطی، عملکرد بهتری در انتقال بار به دیوار و ایجاد یکپارچگی سازه‌ای دارند.
مراحل اجرای گام به گام وال پست وال پست در اسکلت بتنی
حال مراحل اجرای گام به گام وال پست، به شرح زیر است:
۱. تعیین موقعیت نصب
- نقشه‌خوانی دقیق و علامت‌گذاری محل‌های نصب بر اساس نقشه‌های اجرایی
- کنترل هماهنگی موقعیت وال پست با سایر اجزای سازه
۲. نصب پلیت‌های اتصال
- اجرای صفحات اتصال (پلیت) در تراز کف و سقف
- استفاده از بست برای تراز کردن و اتصال دیوارهای مجاور
۳. اجرای بیس پلیت
دو روش اجرایی:
- نصب قبل از بتن‌ریزی (روش ارجح)
- نصب پس از بتن‌ریزی با استفاده از رول بولت
هشدار: استفاده از میخ‌های فولادی ۳ سانتی‌متری برای اتصال پلیت‌ها به تیرها مجاز نیست.
۴. آماده‌سازی میلگردها
- جوشکاری ۴ میلگرد به پلیت‌های کف و سقف
- اتصال میلگردها به بست‌ها با سیم آرماتوربندی
۵. بتن‌ریزی و قالب‌بندی
- ریختن بتن درون قالب‌های از پیش آماده شده
- باز کردن قالب‌ها پس از گیرش اولیه بتن
- کنترل نهایی انطباق وال پست با ضخامت طراحی دیوار
- ملاحظات ایمنی و قانونی
اجرای وال پست در اسکلت‌های فلزی
با توجه به گسترش استفاده از اسکلت‌های فلزی در ساخت‌وسازهای امروزی، اجرای صحیح وال پست در این نوع سازه‌ها به یک ضرورت فنی تبدیل شده است. شیوه اجرای وال پست در اسکلت فلزی شباهت زیادی به سازه‌های بتنی دارد؛ با این تفاوت که در سازه فلزی، اتصال وال پست‌ها به وسیله جوشکاری به تیرها و ستون‌ها انجام میشود، در حالی که در سازه بتنی معمولاً از بولت یا دیگر اتصالات مکانیکی استفاده می‌گردد.
اجرای وال پست در سوله‌ها
نقش وال پست در ساخت سوله‌ها بسیار کلیدی است. عدم اجرای آن می‌تواند ایمنی سازه را به شدت تهدید کند. به کارگیری این روش در سوله‌ها باعث ایجاد انسجام میان دیوارها و اسکلت سازه شده و همچنین با کاهش دهانه‌ها، مقاومت دیوارها در برابر بارهای جانبی مانند باد و زلزله افزایش می‌یابد. از آنجایی که سوله‌ها ساختاری سبک دارند، در آنها معمولاً از مقاطع فولادی با ضخامت و مقاومت بالاتر برای وال پست استفاده میشود. در این نوع سازه‌ها، وال پست‌ها اغلب به‌عنوان ستون‌های فرعی (ستونک) عمل می‌کنند.
اجرای وال پست در دیوارهای هبلکس
دیوارهای هبلکس با استفاده از بتن سبک متخلخل ساخته می‌شوند و به دلیل ویژگی‌هایی نظیر وزن کم، نصب سریع و خاصیت عایق حرارتی و صوتی، محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. اما این نوع دیوار نیز برای مقاومت در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله نیاز به تقویت دارد. با اجرای صحیح وال پست در این سیستم دیوارچینی، می‌توان خطر تخریب را کاهش داده و از آسیب‌های مالی و جانی احتمالی جلوگیری کرد.
پیامدهای عدم رعایت ضوابط در اجرای وال پست چیست؟
- افزایش خطر تخریب سازه در برابر زلزله و باد
- مسئولیت کیفری مهندس ناظر در صورت بروز حادثه
- خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیر
تذکر مهم: رعایت دقیق مقررات ملی ساختمان در تمام مراحل طراحی و اجرای وال پست الزامی است و هرگونه کوتاهی می‌تواند عواقب حقوقی و انضباطی برای دست‌اندرکاران پروژه داشته باشد.
پیامدهای حقوقی عدم اجرای وال پست برای مهندس ناظر
مسئولیت‌های قانونی ناظر ساختمان
بر اساس مقررات جاری ساخت‌وساز، ناظران پروژه موظفند بر اجرای صحیح الزامات فنی از جمله نصب وال پست نظارت دقیق داشته باشند. در صورت تخلف در این زمینه، مسئولیت‌های زیر متوجه ناظر خواهد بود:
۱. مسئولیت مدنی
- جبران خسارات مالی: ناظر ملزم به پرداخت غرامت به مالکان و آسیب‌دیدگان میشود
- مسئولیت تضامنی: مسئولیت مشترک با سایر عوامل پروژه (سازنده، مجری و طراح)
۲. مسئولیت کیفری
- پیگرد قانونی: در صورت وقوع تلفات جانی، امکان تعقیب قضایی وجود دارد
- مجازات انتظامی: محرومیت از اشتغال حرفه‌ای توسط سازمان نظام مهندسی
۳. موارد خاص مسئولیت‌پذیری
- تخریب ناشی از زلزله: در صورت اثبات رابطه سببیت بین عدم نصب وال پست و میزان خسارت
- تخریب در حوادث جوی: مسئولیت در صورت ارتباط مستقیم بین نقص فنی و شدت آسیب‌ها
راهکارهای پیشگیرانه برای ناظران
- مستندسازی: ثبت دقیق مراحل نظارت در گزارش‌های ماهانه
- تذکر کتبی: اعلام رسمی تخلفات به مالک و مجری پروژه
- توقف عملیات: درخواست توقف کار در صورت عدم رفع نقص‌ها
هشدار: بر اساس رویه قضایی، صرف ادعای عدم آگاهی از الزامات فنی، ناظر را از مسئولیت مبری نمی‌کند و دانش فنی جزء وظایف ذاتی این شغل محسوب میشود.
رایج‌ترین خطاها در اجرای وال پست چیست؟
متأسفانه در برخی پروژه‌های ساختمانی، هنگام اجرای وال پست اشتباهاتی رخ می‌دهد که ممکن است پیامدهای جدی و خطرسازی به همراه داشته باشد. برخی از این خطاها جزئی هستند، اما تعدادی دیگر از اشتباهات رایج و قابل توجه‌اند که باید با دقت از آنها پرهیز کرد.
- یکی از مهم‌ترین اشتباهات، استفاده از مصالح غیراستاندارد یا بی‌کیفیت است. به‌کارگیری میلگردها یا لوله‌های فلزی نامناسب، موجب کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در استحکام و دوام وال پست میشود. همچنین، انتخاب نادرست ابعاد و مشخصات وال پست بدون در نظر گرفتن نقشه‌های فنی و طراحی سازه، می‌تواند عملکرد کلی سیستم را تضعیف کند.
- از سوی دیگر، نحوه اتصال وال پست به عناصر دیگر ساختمان، اهمیت بالایی دارد. در صورتی که این اتصالات به‌درستی انجام نشوند، نیروهای جانبی به شکل صحیح به اسکلت سازه منتقل نمی‌گردند و وال پست توان لازم برای مهار دیوارها را از دست می‌دهد.
- موقعیت مکانی وال پست نیز باید بر اساس ضوابط آیین‌نامه‌ای تعیین شود. اجرای وال پست در محل نامناسب یا نادیده‌گرفتن دستورالعمل‌های اجرایی، می‌تواند کارایی این عنصر را به شدت کاهش دهد.
در نهایت، اگر نصب وال پست به درستی صورت نگیرد یا به‌طور کامل اجرا نشود، در صورت وقوع زلزله یا سایر نیروهای جانبی، احتمال شکستگی یا فروریختن دیوارها افزایش یافته و خسارات مالی و حتی جانی در پی خواهد داشت.
جدول قیمت وال پست
لازم به ذکر است قیمت وال پست در جدول زیر، بر اساس تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ می‌باشد.
| بال | ضخامت | سایز | قیمت (تومان) |
|---|---|---|---|
| ۷ | ۲ | ۲۰×۳۰۰ | ۱,۱۱۱,۵۳۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۰×۴۰ | ۸۸,۸۲۰ |
| ۷ | ۲ | ۲۰×۴۰ | ۱۲۱,۸۷۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۵×۳۰۰ | ۸۳۴,۱۸۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۵×۴۰ | ۱۱۱,۳۶۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۰×۳۰ | ۶۹,۳۴۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۰×۲۰ | ۴۴,۶۵۰ |
| ۷ | ۲ | ۱۵×۲۰ | ۵۵,۶۸۰ |
کلام آخر
در آخر، به سوال وال پست چیست و چگونه اجرا میشود، پاسخ داده و سعی کردیم تمام اطلاعاتی که باید در مورد آن بدانید را شرح دهیم تا سوال دیگری باقی نماند. همچنین باید تأکید کرد که اجرای صحیح وال پست، نه‌تنها یک الزام فنی و قانونی در فرآیند ساخت‌وساز است، بلکه نقش کلیدی در افزایش ایمنی، دوام و عملکرد سازه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و باد دارد. انتخاب مصالح مناسب، رعایت اصول اجرا و توجه به ضوابط آیین‌نامه‌ای، همگی در ارتقاء کیفیت ساختمان نقش دارند و از بروز خسارات جبران‌ناپذیر جلوگیری می‌کنند. بی‌توجهی به این جزئیات ساده می‌تواند پیامدهای سنگینی به همراه داشته باشد؛ بنابراین مهندسان و ناظران مسئولیت سنگینی در این مسیر بر عهده دارند.
